Hợp tác phòng, chống buôn bán trái phép cổ vật và tài sản văn hóa

Từ nhiều năm nay, việc thất thoát, buôn bán, xuất nhập khẩu trái phép quyền sở hữu tài sản văn hóa trở thành một vấn đề quốc tế được thế giới đặc biệt quan tâm. Công ước UNESCO 1970 về các biện pháp cấm buôn bán, xuất nhập khẩu và chuyển giao quyền sở hữu tài sản văn hóa và các công ước liên quan khác về lĩnh vực này đã trở thành công cụ pháp lý quốc tế quan trọng để hợp tác giải quyết vấn nạn này. Với việc tham gia Công ước này chính là sự khẳng định của các nước “công nhận việc xuất nhập khẩu và chuyển giao trái phép quyền sở hữu tài sản văn hóa là một trong những nguyên nhân chính gây ra tình trạng cạn kiệt nguồn di sản văn hóa ở những nước xuất xứ di sản này và hợp tác quốc tế là một trong những phương thức hiệu quả nhất nhằm bảo vệ tài sản văn hóa của mỗi nước tránh khỏi những nguy cơ đó”.

Du khách thăm phòng trưng bày cổ vật tại Bảo tàng Hà Nội.

Đối với các nước trong khu vực Đông - Nam Á, việc bắt buộc đưa Công ước UNESCO 1970 vào vị trí nổi bật là rất đúng lúc trong bối cảnh tiến tới thành lập Cộng đồng Văn hóa - Xã hội ASEAN. Sự phát triển kinh tế - xã hội cùng với sự mở rộng nhanh chóng thị trường nghệ thuật, nhất là thông qua in-tơ-nét, đã đưa đến nhu cầu ngày càng cao đối với các tài sản văn hóa, dẫn tới sự gia tăng nguy cơ buôn bán trái phép các tạo vật văn hóa có nguồn gốc từ các quốc gia chưa có các biện pháp kiểm soát cần thiết. Trong bối cảnh đó, hội thảo nâng cao năng lực chống buôn bán trái phép các tài sản văn hóa, ngăn chặn, hợp tác và thu hồi, hoàn trả các tài sản do UNESCO và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch của Việt Nam tổ chức lần này nhằm tạo ra một diễn đàn thảo luận giữa các chuyên gia trong các lĩnh vực như bảo tàng, công an, hải quan, lưu trữ và thư viện, những người hoạt động trong lĩnh vực nghệ thuật và buôn bán các sản phẩm nghệ thuật, đại diện các cơ quan thực thi pháp luật… về các chính sách và hành động cần thiết.

Các chuyên gia UNESCO cùng đông đảo cán bộ quản lý ngành văn hóa, hải quan, công an và bảo tàng từ sáu quốc gia: Cam-pu-chia, In-đô-nê-xi-a, Lào, Mi-an-ma, Phi-li-pin và Việt Nam đã thảo luận tập trung vào các vấn đề: công tác chuẩn bị tiến tới phê chuẩn các khung pháp lý, đặc biệt là Công ước 1970 của UNESCO về các biện pháp ngăn chặn xuất nhập khẩu và chuyển giao trái phép quyền sở hữu tài sản văn hóa và Công ước 1995 UNIDROIT về các Tài sản văn hóa bị đánh cắp và xuất khẩu trái phép; hỗ trợ kỹ thuật nhằm xây dựng công cụ pháp lý hiệu quả nhằm bảo vệ các di sản văn hóa có thể di chuyển; hoàn thiện các cơ chế tại địa phương nhằm bảo vệ các khu di sản văn hóa trước nạn trộm cắp, đặc biệt là lực lượng công an và hải quan; xây dựng năng lực kiểm kê và năng lực sử dụng các công cụ thực hiện; nâng cao nhận thức về các quy trình thu hồi/hoàn trả; xây dựng mạng lưới các bên liên quan trong lĩnh vực bảo vệ di sản văn hóa ở cấp quốc gia và tiểu khu vực; củng cố các chương trình quảng bá và giáo dục hiện có trong khu vực.

Theo ông Ê-đu-ác Plăng-sê, Thư ký Công ước UNESCO 1970, Đông - Nam Á hiện tiếp tục là một trong những trung tâm lớn về buôn bán trái phép cổ vật, đồng thời là nguồn cung cấp và điểm trung chuyển các tài sản văn hóa này. Việt Nam cũng không tránh khỏi thực trạng của nạn “chảy máu” cổ vật do hiện tượng đào bới trái phép các di chỉ khảo cổ học, lấy cắp cổ vật trong di tích đền, chùa, miếu và do chiến tranh. Ông Plăng-sê mong muốn thông qua việc chia sẻ kinh nghiệm và những thách thức hội thảo sẽ chỉ ra những biện pháp tốt nhất để vạch ra được chiến lược, các biện pháp, các cơ chế địa phương bảo vệ di tích, di sản khỏi bị cướp bóc cũng như đề ra được chiến lược bồi thường... Quan trọng hơn cả là xây dựng được sự hợp tác xuyên biên giới để cùng nhau ngăn chặn dòng chảy buôn bán trái phép những di sản văn hóa độc đáo của các quốc gia.

Thành công của hội thảo lần này là việc đại biểu các nước đã có chung một hướng nhìn và thống nhất nhấn mạnh việc xuất nhập khẩu và chuyển giao trái phép quyền sở hữu tài sản văn hóa đã và đang gây nên mối đe dọa đối với di sản văn hóa của nhân loại và của các nước trong khu vực. Mặc dù việc mua bán trái phép tài sản văn hóa đã trở thành một vấn nạn, nhưng các nước đang phát triển, nhất là khu vực Đông - Nam Á đã và đang thiếu vắng các khung pháp lý, công cụ thực thi, cũng như nhận thức chung còn thấp về các hậu quả của việc mua bán trái phép này.